शिक्षण क्षेत्रात पुन्हा बदल: NCERT ने इयत्ता आठवीच्या सामाजिक शास्त्राच्या पुस्तकात केले महत्त्वपूर्ण फेरफार

राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषदेने (NCERT) इयत्ता आठवीच्या सामाजिक शास्त्राच्या पाठ्यपुस्तकात महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत. या बदलांमध्ये दिल्ली सल्तनत आणि मुघल कालखंडातील धार्मिक असहिष्णुतेच्या उदाहरणांसह बाबर, अकबर आणि औरंगजेब यांच्या ऐतिहासिक भूमिकांचे नव्याने वर्णन करण्यात आले आहे. मात्र, या बदलांबाबत NCERT ने अद्याप कोणतेही अधिकृत स्पष्टीकरण दिलेले नाही, त्यामुळे यावरून नव्या वादांना तोंड फुटण्याची शक्यता आहे.

पाठ्यपुस्तकातील प्रमुख बदल

नवीन पाठ्यपुस्तक, ‘Exploring Society: India and Beyond’, मध्ये खालील महत्त्वाचे बदल करण्यात आले आहेत:

• बाबर: पहिल्या मुघल सम्राट बाबरला ‘क्रूर विजेता’ असे संबोधण्यात आले आहे. त्याच्या आत्मचरित्रात्मक बाबरनामाचा हवाला देत त्याने शहरातील लोकसंख्येची कत्तल केल्याचा, स्त्रिया आणि मुलांना गुलाम बनवल्याचा आणि ‘कवटींचे मनोरे’ उभारल्याचा उल्लेख आहे.

• अकबर: अकबराच्या कारकिर्दीला ‘क्रूरता आणि सहिष्णुतेचे मिश्रण’ असे वर्णन केले आहे. विशेषतः चित्तोडगड किल्ल्यावरील हल्ल्यादरम्यान ३०,००० नागरिकांच्या हत्येचा उल्लेख आहे.

• औरंगजेब: औरंगजेबाला कट्टर धार्मिक आणि मंदिरे व गुरुद्वारे उद्ध्वस्त करणारा शासक म्हणून दाखवण्यात आले आहे.

• धार्मिक असहिष्णुता: दिल्ली सल्तनत आणि मुघल कालखंडातील धार्मिक असहिष्णुतेच्या घटनांवर विशेष भर देण्यात आला आहे, ज्यामध्ये मंदिरे आणि शैक्षणिक संस्थांचा नाश यांचा समावेश आहे.

• नवीन टीप: पाठ्यपुस्तकात एक विशेष टीप जोडण्यात आली आहे, जी म्हणते, “भूतकाळातील घटनांसाठी वर्तमानातील व्यक्ती किंवा समुदायांना जबाबदार ठरवू नये.” ही टीप संभाव्य वाद टाळण्यासाठी जोडली गेली आहे.

बदलांचे स्वरूप आणि उद्देश

हे बदल राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) २०२० आणि राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा (NCF-SE) २०२३ यांच्याशी सुसंगत आहेत. नवीन पाठ्यपुस्तकात इतिहास, भूगोल, नागरिकशास्त्र आणि अर्थशास्त्र एकत्रितपणे समाविष्ट करण्यात आले असून, भारतीय संस्कृती आणि वारशावर अधिक भर देण्यात आला आहे. यापूर्वी सातवीच्या अभ्यासक्रमात समाविष्ट असलेला दिल्ली सल्तनत आणि मुघल कालखंड आता आठवीच्या पाठ्यपुस्तकात हलवण्यात आला आहे.

याशिवाय, पाठ्यपुस्तकात छत्रपती शिवाजी महाराज यांना ‘मास्टर स्ट्रॅटेजिस्ट आणि खरे दूरदृष्टीचे नेते’ असे संबोधण्यात आले आहे, तर मराठ्यांनी भारताच्या सांस्कृतिक विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिल्याचा उल्लेख आहे.

बदलांवर वादाची शक्यता

NCERT ने या बदलांबाबत कोणतेही अधिकृत निवेदन जारी केलेले नाही, ज्यामुळे त्यांच्या हेतू आणि परिणामांबाबत अनेक प्रश्न उपस्थित होत आहेत. काही तज्ज्ञांचे मत आहे, “या बदलांमुळे इतिहासाचे एकांगी चित्रण होऊ शकते, तर काहीजण याला भारतीय इतिहासाच्या पुनर्लेखनाचा भाग मानतात.” या बदलांमुळे विद्यार्थी आणि शिक्षकांमध्ये नव्या चर्चांना तोंड फुटण्याची शक्यता आहे.

यापूर्वीचे बदल

NCERT ने यापूर्वीही पाठ्यपुस्तकांमध्ये अनेक बदल केले आहेत. २०२४ मध्ये, तिसरी आणि सहावीच्या पाठ्यपुस्तकांमध्ये अनुभवात्मक शिक्षण आणि भारतीय वारशावर आधारित नवीन धडे समाविष्ट करण्यात आले. तसेच, बाबरी मस्जिदीचा उल्लेख ‘तीन घुमटांचा ढाचा’ असा बदलण्यात आला होता आणि मुघल इतिहासाशी संबंधित काही भाग वगळण्यात आले होते. याशिवाय, राष्ट्रीय युद्ध स्मारक आणि वीर अब्दुल हमीद यांच्यावरील धड्यांचा समावेशही करण्यात आला होता.

भविष्यातील दिशा

NCERT चे हे बदल २०२५-२६ शैक्षणिक सत्रासाठी चौथी, पाचवी, सातवी आणि आठवीच्या पाठ्यपुस्तकांमध्येही लागू होणार आहेत. यामुळे भारतीय शिक्षण व्यवस्थेत अधिक व्यापक बदलांचा मार्ग मोकळा होऊ शकतो. या बदलांचे स्वरूप आणि त्यांचा शैक्षणिक परिणाम यावर शिक्षक, विद्यार्थी आणि पालकांचे लक्ष लागले आहे.

निष्कर्ष: NCERT च्या या नव्या बदलांमुळे आठवीच्या सामाजिक शास्त्राच्या पाठ्यपुस्तकात इतिहासाच्या चित्रणात महत्त्वपूर्ण फेरबदल झाले आहेत. हे बदल भारतीय इतिहास आणि संस्कृतीवर अधिक भर देत असले, तरी त्यांच्यामुळे होणाऱ्या वादांमुळे शैक्षणिक क्षेत्रात नव्या चर्चांना उधाण येण्याची शक्यता आहे. अधिक माहितीसाठी, NCERT च्या अधिकृत संकेतस्थळाला भेट द्या: ncert.nic.in.